Το ιστορικό προσκύνημα Λέοντα και Βαρθολομαίου στη βυθισμένη βασιλική της Νίκαιας

Την ερχόμενη Παρασκευή το μεσημέρι ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος και ο Πάπας Λέων θα περπατήσουν πάνω σε μια ξύλινη εξέδρα και θα σταθούν πάνω από τα ερείπια μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Καθώς οι δυο προκαθήμενοι θα προσεύχονται δίπλα στα νερά της λίμνης της Νίκαιας στη Βιθυνία θα γραφτεί ιστορία. Βαρθολομαίος και Λέοντας θα αναπέμψουν δέηση πάνω από τον χώρο που πριν από 1.700 χρόνια ο Μέγας Κωνσταντίνος και οι πατέρες της Α’ Οικουμενικής Συνόδου έθεσαν τα θεμέλια της αρχαίας και αδιαίρετης χριστιανικής Εκκλησίας

Τη Πέμπτη -όπως είναι γνωστό- ο Πάπας Λέων θα πραγματοποιήσει το πρώτο του αποστολικό ταξίδι, με προορισμό την Τουρκία. Πέρα από τους εκκλησιαστικούς και θεολογικούς συμβολισμούς της επίσκεψής του Πάπα στο Φανάρι, η ιστορία της βυθισμένης βασιλικής της Νίκαιας συναρπάζει, μπλέκοντας φυσικές καταστροφές όπως έναν ισχυρότατο σεισμό, αλλά και την κλιματική αλλαγή που έφερε στο φως τα ερείπια.

Η βυθισμένη βασιλική ανακαλύφθηκε μόλις πριν από 11 χρόνια και ακόμα τα νερά της λίμνης την «διεκδικούν». Όταν η στάθμη ανεβαίνει το περίγραμμα της παλαιοχριστιανικής βασιλικής χάνεται ενώ με την άμπωτη αποκαλύπτεται και πάλι. Οι τουρκικές αρχές έχουν κατασκευάσει μια ξύλινη εξέδρα προκειμένου οι επισκέπτες και προσκυνητές να βλέπουν από ψηλά τη βασιλική, ενώ στο έδαφος γύρω από τα ερείπια οι αρχαιολόγοι συνεχίζουν τις ανασκαφές φέρνοτας στο φως συγκλονιστικά -ενίοτε και ανατριχιαστικά- ευρήματα.

Όταν ανακαλύφθηκε πριν από μία δεκαετία, η βασιλική του τέταρτου αιώνα στη Νίκαια της Βιθυνίας ήταν εντελώς βυθισμένη, κρύβοντας τη σημασία της για την πρώιμη χριστιανική ιστορία κάτω από μια λίμνη στη βορειοδυτική Τουρκία.

Το λίκνο του «Πιστεύω» και το ταξίδι του Πάπα

Γνωστή ως Βασιλική των Αγίων Πατέρων, σηματοδοτεί τον τόπο μίας από τις σημαντικότερες συνάξεις της πρώιμης Εκκλησίας, η οποία έλαβε χώρα στη Νίκαια 12 χρόνια μετά τη νομιμοποίηση του Χριστιανισμού από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τερματίζοντας χρόνια διωγμών, βασανιστηρίων και θανάτων.

Το 325 μ.Χ., ο Μέγας Κωνσταντίνος συγκάλεσε την Α' Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας, μία συνέλευση 318 επισκόπων, οι οποίοι, έπειτα από δύο μήνες έντονης συζήτησης, συνέταξαν το Σύμβολο της Πίστεως της Νίκαιας—μία δήλωση πίστης που παραμένει κεντρική στον Χριστιανισμό.

Η ανακάλυψη και το κλίμα

Επιβλέποντας τον χώρο από μία εξέδρα, -όπως γράφει η Sabah- ο αρχαιολόγος Μουσταφά Σαχίν, ο οποίος εντόπισε πρώτος τον χώρο από αεροφωτογραφίες το 2014 και ηγήθηκε της ανασκαφής (τα πρώτα έξι χρόνια της οποίας ήταν υποβρύχια), δήλωσε ότι η ομάδα του διαπίστωσε πως η βασιλική χτίστηκε το 380 μ.Χ.

«Όταν ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά, τα ερείπια ήταν 50 μέτρα μακριά από την ακτή και 2 μέτρα κάτω από το νερό», εξήγησε ο Σαχίν, καθηγητής και επικεφαλής του τμήματος Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Uludağ στην κοντινή πόλη Μπούρσα. «Ωστόσο, λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, τα νερά της λίμνης άρχισαν να υποχωρούν το 2020 και τώρα ολόκληρη η εκκλησία βρίσκεται πάνω από το νερό».

Το κοιμητήριο των μαρτύρων

Η βασιλική έχει ανεγερθεί στον χώρο μίας παλαιότερης εκκλησίας, η οποία χτίστηκε εκεί όπου ένας 16χρονος Άγιος ονόματι Νεόφυτος μαρτύρησε για την πίστη του το 303 μ.Χ., κατά τη διάρκεια μίας εποχής σφοδρών ρωμαϊκών διωγμών.

Ο ξύλινος ναός φιλοξένησε την Α' Σύνοδο, αλλά καταστράφηκε από σεισμό μεγέθους 9,0 Ρίχτερ το 358 μ.Χ. Η βασιλική χτίστηκε στον ίδιο χώρο περίπου 20 χρόνια αργότερα και παρέμεινε όρθια για επτά αιώνες, μέχρι που καταστράφηκε και αυτή από σεισμό το 1065 μ.Χ., με τα ερείπια να βυθίζονται από την άνοδο των υδάτων της λίμνης περίπου δύο αιώνες μετά. Η βασιλική δεν ήταν αφιερωμένη μόνο στον Άγιο Νεόφυτο. Η ομάδα του Σαχίν αποκάλυψε και άλλες ταφές στον χώρο, περιγράφοντας την εκκλησία ως «κοιμητήριο μαρτύρων».

«Μέχρι στιγμής, έχουμε εντοπίσει περίπου 300 τάφους», δήλωσε. «Έχουμε ανασκάψει μόνο 27 από αυτούς τους τάφους και έχουμε παρατηρήσει σημάδια βασανιστηρίων—σπασμένα χέρια και πόδια, κρανία με τρύπες, διατρημένα κρανία, που μας δείχνουν ότι όσοι θάφτηκαν εδώ βασανίστηκαν και σκοτώθηκαν». Ξεχωριστή θέση έχουν 11 παιδικοί τάφοι, οι οποίοι δεν έχουν ακόμη ανοιχτεί.